Ο εξηλεκτρισμός της Ελλάδας

 

Παντελάκης, Νίκος Σ., Ο εξηλεκτρισμός της Ελλάδας : Από την ιδιωτική πρωτοβουλία στο κρατικό μονοπώλιο: 1889-1956, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 1991

Αρχικά , το 1862 φωτίστηκε με φωταέριο η Αθηνά

Η πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενεργείας ιδρύεται στην Αθήνα στα τέλη του 1889,στην οδό Αριστείδου, από την Γενική Εταιρία Εργοληψιών (Γ.Ε.Ε). Η άδεια που χορηγήθηκε στην εταιρία για την παραγωγή του ηλεκτρισμού δεν αποτελούσε ταυτόχρονα και δικαίωμα αποκλειστικού προνομίου ούτε ήταν κάποιος ιδιαίτερος τίτλος, με τον οποίο η εταιρία θα μπορούσε να επιβάλετε σε τρίτους . Η ελληνική κυβέρνηση διατηρούσε για τον εαυτό τής το δικαίωμα να χορηγεί όμοιες άδειες και σε άλλες ηλεκτρικές εταιρείες που πιθανόν να εμφανιζόντουσαν στο μέλλον. Η Γ.Ε.Ε. ανέλαβε την παροχή και παραγωγή ηλεκτρικού φωτός και ηλεκτρική δύναμης για την Αθηνά και συγκεκριμένα για την περιοχή που περικλείετε μέσα στα όρια της πλατείας Ομονοίας ,της οδούς πανεπιστημίου, της πλατείας Συντάγματος και την οδών Έρμου και Αθηνάς .

Τα ανάκτορα είναι το πρώτο κτήριο που ηλεκτροφωτίζεται στην Αθήνα το 1889

Όλο κι όλο το εργοστάσιο ήταν μια εμβολοφόρα μηχανή με γεννήτρια 2χ110 βολτ, με συνολική ισχύ 150 βατ. Η εταιρία υποχρεωνόταν να τοποθετεί τα καλώδια της στο υπάρχον δίκτυο του υπονόμου . Εκεί που δεν υπήρχε δίκτυο υπονόμου προσωρινά επιτρέπονταν εναερία καλώδια, αλλά η εταιρεία είχε την υποχρεώσει να καταργήσει το εναέριο δίκτυο μόλις θα υπήρχε δυνατότητα υπόγειας εγκατάστασης

Η εταιρία μπορούσε να ορίσει ελευθέρα την τιμή παροχής ηλεκτρικού ρεύματος στους ιδιώτες αλλά για την δημοσιά ή την δημοτική χρήση όφειλε να παρέχει το φωτισμό με έκπτωση 20% επί της ελάχιστης τιμής της ιδιωτικής κατανάλωσης

Εννιά χρονιά αργότερα, το 1898 η Γ.Ε.Ε πωλεί τις εγκαταστάσεις της στον όμιλο Thomson-Houston της Μεσογείου.

Το 1989, η Thomson-Houston ίδρυσε , μαζί με την Γ.Ε.Ε. και την Εθνική τράπεζα , την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία, αφού πρώτα εξασφάλισε την υπογραφή μιας σειρά συμβάσεων που αφορούσαν το φωτισμό με αέριο της πόλης των Πατρών και τον ηλεκτροφωτισμό των πόλεων της Αθήνας , του Αργοστολιού, της Καλαμάτας και της Ερμουπόλης . Την ιδία χρονιά τίθεται σε λειτουργία ένα ακόμα εργοστάσιο στο Φάληρο, για να καλύψει τις ανάγκες του Πειραιά και πρωτοβλέπει το ηλεκτρικό φως και η Θεσσαλονίκη. Μέσα στη πρώτη δεκαετία ηλεκτροφωτίζονται συνολικά είκοσι πόλεις .

Η εμπλοκή της χωράς στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1912 – 1918) φέρνει στην επιφάνεια το πρόβλημα της εξάρτησης της παραγομένης ηλεκτρικής ενεργείας από εισαγόμενες καύσιμες ύλες , όπως ο γαιάνθρακας .

ΣΤΑΘΜΟΣ ΟΜΟΝΟΙΑΣ 1925

Με ψήφους όλων των κομμάτων της Βουλής, χορηγήθηκε στη ΔΕΗ με τον ιδρυτικό της νόμο (1468/1950) το αποκλειστικό προνόμιο παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη τη χώρα. Κρίθηκε αναγκαία η εξαγορά των περίπου 400 ιδιωτικών (υπήρχαν και κάποιες δημοτικές και κοινοτικές) ηλεκτρικών επιχειρήσεων, ελληνικών και πρωτίστως ξένων συμφερόντων, προκειμένου να προχωρήσει και να εξασφαλιστεί ο εξηλεκτρισμός της χώρας. 

Η ψήφιση του νόμου 3523/1956 αφορούσε την εξαγορά από τη ΔΕΗ, δηλαδή ουσιαστικά την κρατικοποίηση όλων των ηλεκτρικών επιχειρήσεων της χώρας.

Επιδίωξη του νόμου ήταν: η ενιαία ορθολογική οργάνωση της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας, η δημιουργία των προϋποθέσεων για την επέκταση των δικτύων στην ύπαιθρο, η βελτίωση των συνθηκών διανομής στις επαρχιακές πόλεις και η καθιέρωση ενιαίων τιμολογίων πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη τη χώρα.

Εκτός από την Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών-Πειραιώς, ιδιωτική επιχείρηση ελεγχόμενη και διοικούμενη από την White Hall Group του Λονδίνου, και μερικές επαρχιακές εκμεταλλεύσεις, οι εγκαταστάσεις παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας των λοιπών ηλεκτρικών επιχειρήσεων ήταν παλιές και ανεπαρκείς. 

Το 1948, η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, ήταν μόλις 156 Κιλοβατώρες ανά κάτοικο, όταν στη γειτονική Ιταλία έφθανε τις 500 Kwh και στις ΗΠΑ τις 2.296! Αντίστοιχα, στις αρχές της ίδιας δεκαετίας, κάθε Ελβετός κατανάλωνε 1.390 Kwh και κάθε Νορβηγός 2.770.

Οι τιμές δεν ήταν ίδιες σ'ολη τη χώρα. Ενδεικτικά τα παραδείγματα: το 1955 η τιμή της κιλοβατώρας του ρεύματος φωτισμού στην περιοχή Αθηνών-Πειραιώς ήταν 1,417 δρχ., στον Πύργο ήταν 5,83 δρχ., στη Φλώρινα 4,99 δρχ., στην Κύμη 7,98 δρχ., στην Ανδρίτσαινα 11,30 δρχ.

Ο πρόσθετος παράγοντας της ανασυγκρότησης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ο ρυθμιστικός ρόλος που έπαιζε ο παράγοντας της ξένης βοήθειας τόσο για τον σχεδιασμό όσο και για τη χρηματοδότηση των μεταπολεμικών έργων μεγάλης κλίμακας έθεσαν δεσμευτικά στην ουσία πλαίσια στην εξέλιξη της ηλεκτρικής βιομηχανίας προς την κατεύθυνση του κρατικού μονοπωλίου.

Ό,τι δεν κατάφεραν λόγω των τεράστιων επενδύσεων που απαιτούνταν, π.χ. για την αξιοποίηση των εγχώριων πλουτοπαραγωγικών πόρων, ή δεν συνέφερε τα ιδιωτικά κεφάλαια, ξένα και εγχώρια, να κάνουν, βάζοντας περισσότερα χρήματα και παίρνοντας μεγαλύτερα ρίσκα, έπρεπε να έρθει το κράτος να το κάνει. Οχι μόνο για να φτάσει και στο τελευταίο χωριό το ρεύμα, αλλά και για να έχουν ηλεκτρική ενέργεια με ομοιόμορφους και φθηνούς όρους όλοι οι υπόλοιποι κλάδοι της αναπτυσσόμενης ελληνικής βιομηχανίας.

Περιστέρι 1925

Ενδεικτική, στο πλαίσιο μια μικρής αναδρομής, η αναφορά έστω και επιγραμματικά στις δύο συμβάσεις που υπογράφτηκαν το 1925, στα χρόνια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Με τη μία απ' αυτές, το κράτος παραχωρούσε στον αγγλοελληνικό όμιλο και συγκεκριμένα στην Power and Traction Finance Company Ltd και στο Συνδικάτο Μελετών και Επιχειρήσεων (σύμφωνα με τη σχετική βιβλιογραφία, αντιπροσωπεύει στην υπόθεση αυτή το σύνολο σχεδόν του ελληνικού τραπεζικού κεφαλαίου) το αποκλειστικό προνόμιο της παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και το προνόμιο των μεταφορών (συγκοινωνιών) στην περιοχή Αθήνας, Πειραιά και περιχώρων μέχρι την 21η Δεκεμβρίου 1985.

Έδινε δηλαδή στον όμιλο και το αποκλειστικό δικαίωμα εγκατάστασης-εκμετάλλευσης τροχιοδρόμων, εγκατάστασης-εκμετάλλευσης υπηρεσίας λεωφορείων μέσα σε ακτίνα 20 χιλιομέτρων από την πλατεία Ομονοίας και το αποκλειστικό δικαίωμα της εκμετάλλευσης του σιδηρόδρομου Αθήνας - Κηφισιά και Αθήνας - Πειραιά. Επιπροσθέτως, έδινε το δικαίωμα (αλλά όχι αποκλειστικό αυτή τη φορά) της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και έξω από την ακτίνα των 20 χιλιομέτρων από την Ομόνοια.

Η σύμβαση αυτή θα επικυρωθεί από τη Βουλή το 1927 παρά τη σφοδρή κριτική που θα δεχτεί από ορισμένες πτέρυγες γιατί η δύναμη του αγγλοελληνικού ομίλου είναι μεγάλη. «Πράγματι η συνεργασία με τους Αγγλους την εποχή εκείνη, σημειώνει, άγγιζε βαθύτερες πολιτικές και οικονομικές επιλογές της περιόδου. Η ανάμιξη της αγγλικής κυβέρνησης στη σύμβαση είναι δεδομένη».

Από την αγορά των εν λόγω περιοχών εκτοπίζεται η Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρεία, φορέας γαλλικών, βελγικών και ελληνικών συμφερόντων (θα συνεχίσει τις δραστηριότητες σε 12 επαρχιακές πόλεις). Αναγκάζεται στην ουσία να παραδώσει στους νέους αναδόχους τις εγκαταστάσεις της στην περιοχή Αθηνών για εκμετάλλευση. Σε ειδικό όρο της σύμβασης προβλεπόταν ακόμη και αναγκαστική απαλλοτρίωση (!) των εγκαταστάσεων από το Δημόσιο, αν δεν τα έβρισκαν οι δύο ανταγωνιστές, προκειμένου να παραδοθούν στον νέο ανάδοχο.

Η δεύτερη σύμβαση υπογράφτηκε μεταξύ της τότε κυβέρνησης, της αμερικανικής εταιρείας ULEN και της Τράπεζας Αθηνών για την κατασκευή έργων ύδρευσης στην πρωτεύουσα. Προέβλεπε την ίδρυση της «Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων των πόλεων Αθηνών- Πειραιά και Περιχώρων» - με μετόχους την ULEN (50%) και την Τράπεζα Αθηνών (50%)- η οποία και θα αναλάμβανε τη διαχείριση και την εκμετάλλευση των έργων που θα κατασκεύαζε, για 22 έτη- αυτή τουλάχιστον ήταν η αρχική προθεσμία. Το '74, τελικά, οι Αμερικανοί θα πουλήσουν το μερίδιό τους στον έτερο μέτοχο, που ήταν πλέον η Εθνική Τράπεζα.